Nhân tình thế thái.

Chuyện rằng bấy giờ tranh chấp dữ dội, anh rễ Trịnh Kiểm ra tay trừ khử em vợ, đoạt lấy quyền trị nước. Quận công Nguyễn Uông bị giết, đệ nhị "thằng cậu" Nguyễn Hoàng vội vã tìm cách thoát thân, sai tâm phúc đến am Bạch Vân xin gặp thần cơ diệu toán Nguyễn Bỉnh Khiêm cầu mưu kế. Trình quốc công suy nghĩ hồi lâu lẩm bẩm "Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân..."
Kẻ tâm phúc về kể lại, Nguyễn Hoàng bí mật vào gặp chị là Ngọc Bảo xin chồng cho "thằng cậu" vượt sông Gianh "đi kinh tế mới" vào Thuận Hóa. Ngẫm nghĩ chốn rừng rú Hoành Sơn vô Nam vốn vùng Ô châu ác địa, Hoàng vào đó không bị cọp vồ thì cũng sốt rét mà chết, Trịnh Kiểm bèn đồng ý.
Nguyễn Hoàng di trú vô Nam khai phá, cát cứ, rồi dần dà con cháu lấn đất lấn đai Chiêm Thành, Chân Lạp chiếm cứ lấy hết. Lại cho thủy binh tiến ra biển Đông làm chủ đại đảo Hoàng Sa, Trường Sa vạn lý, chiếm lấy đảo Côn Lôn, Phú Quốc... thiết lập chủ quyền.
Anh rể và "thằng cậu" em vợ, hai người nắm quyền hai miền Nam Bắc, đều xưng là Chúa, thâm thù cay đắng rồi dẫn quân đánh nhau thậm tệ đời này kiếp khác hơn 200 năm. Phải đợi đến lúc Tây Sơn nổi dậy diệt Nguyễn, phá Trịnh, đánh tan quân Tàu, lên cầm quyền, "cơ trời hơi gió" vua Gia Long nhất thống sơn hà...

Một câu nói của bậc đại trí, vị anh hùng Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng nghe theo, có công lớn Nam tiến mở lối, hình thành nên một giang san hình chữ S cho dân ta nước non để sống để chết. Ví dụ Trạng Trình thủa ấy không may bị "Lú" mà rằng "Hoàng Liên đệ nhất, cận Tàu, Tàu giúp", Đoan Quận Công chạy lên Lào Cai cát cứ, thời ôi thôi có thể nay Xiêm La đã mở mang biên giới tận đến Hoành Sơn, xứ ta chắc đã "vinh dự" mang tên Giao Chỉ tỉnh, China nước...
Nhà làm sử nói Trạng Trình công lớn chỉ bày, mở đường mở nước cho lãnh thổ nước ta trọn vẹn ngày nay. Hãy xem người Israel và Palestine mãi mãi tranh giành đất nước mới thấy cái giá trị đất đai tiền nhân gầy dựng.
Than ôi !  Ăn quả nhớ kẻ trồng cây. Trình Quốc Công Nguyễn Bỉnh Khiêm, Chúa Nguyến Hoàng cùng các vị chúa "Tiền Biên", Vua Gia Long cùng các vua "Hậu Chép". Một triều đại hằng trăm năm công lớn mở nước thì từng bị sử nô rùm ben chưởi rủa này nọ. Tất cả mỹ từ thời giành để "ghi công" cho "vĩ đại" bởi "vĩ đại" lấy CS lý thuyết về "giải phóng đồng bào!". Lăng mộ, bia đá tượng đồng, khu lưu niệm nghìn triệu tỷ dành để cho "bác", cha "bác" , mẹ "bác", anh chị em "bác", các "học trò đồng chí của "bác" !
- Xem "tượng đài" cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm, thấm thía câu nhân tình thế thái.