Chùa Cói lên Phường.

Vĩnh Yên thuộc vùng Trung du Bắc Việt có một cái làng xưa gọi là làng Cói. Làng này thuộc Hợp Thịnh xã, Tam Dương huyện, Vĩnh Phúc tỉnh.
Trong làng còn lại một ngôi chùa cổ, xây tận thế kỷ XIII là chùa Cói - cũng gọi theo tên làng.
Chùa Cói có đầy đủ bộ bài bản một Phật Tự : cổng tam quan, chùa, tháp, giếng, cây cao bóng mát cùng quý sư sãi vãi điệu.
- Cổng Tam quan : có 10 cột đá xanh cao 2m, trên là mái gỗ lim đầu đao cong vút theo kiểu chùa Việt lúc xưa. Còn mấy chữ Hán khắc trên cột đá " Canh Tý, mạnh xuân, cát nhật" mờ mịt theo năm tháng.
- Trong chùa : còn 12 tượng Phật bằng gỗ mít, sơn son thếp vàng, theo kiểu cuối thế kỷ XVIII. Có đôi câu đối ca tụng chùa đẹp lắm.
"Quốc sắc thiên cung thiên hạ hữu
Anh linh thần nữ thế gian vô."
- Tháp : do vị tướng nổi dậy chống đối triều Lê Trịnh là Quận Hẻo ( tức Nguyễn Danh Phương, khởi nghĩa từ 1740 đến 1751 ) xây để thị uy, lôi kéo dân chúng theo mình. Nghe nói xưa kia có hai cái tháp, giờ chỉ còn lại một.
Tháp chùa Cói cao 7,7 m, gồm 7 tầng, xây bằng gạch bát tràng, gắn kết nhờ vôi vỏ sò, muối, nhựa cây, mật mía.


- Giếng cổ : có tang hình vành khăn cao 50 cm, lưu dấu những vết thừng kéo nước mài trên đá sa thạch.
Thời thuộc Pháp, năm 1939, trường Viễn Đông Bác Cổ đã xếp chùa Cói vào loại di sản văn hóa giá trị VN vì nghệ thuật kiến trúc cổ xưa đẹp đẻ hiếm hoi còn lại.
Thời nay, làng Cói đưa vào phường Hội Hợp, thành phố Vĩnh Yên, trong cái trào lưu "đô thị hoá quyết liệt" theo chủ trương lớn.
Chùa Cói vì thế lên chùa ở phường.
Để thay cho chùa Cói "nhà quê" còn sót lại thủa trước, quý sư chùa đã cho đập phá hết cái chùa vốn rêu phong cổ mục, thu hút hấp dẫn khách thập phương từ bao năm nay, mục đích xây dựng lại " cho chùa ta khang trang hơn !"
Có vị phóng viên của tờ báo nọ, về thăm chùa Cói lên Phường, ghi tả như sau đây.
"Bên cạnh tam quan và tam bảo cổ kính lưu dấu ấn thời gian là sừng sững một tòa nhà hai tầng với kết cấu hiện đại, có lắp máy điều hòa và trang bị khung nhôm, cửa kính và đèn điện có kiểu dáng châu Âu.


Sẽ chẳng ai có thể tin rằng đây chính là nhà thờ Tổ nhỏ bé nhưng trang nghiêm và dày trầm tích văn hóa mà họ từng được chiêm ngưỡng trong quá khứ chưa xa.
Các vãi trông chùa phấn khởi cho chúng tôi biết, thời gian tới, khi có đủ kinh phí, nhà chùa sẽ tiếp tục cho xây lại tam bảo thành hai tầng cho tương xứng với nhà thờ tổ !"
Cứ theo cái đà đập chùa cũ xây lại chùa mới như thế này, e rằng muốn đi thăm một ngôi chùa thuần tuý cổ xưa còn lại, chắc hẳn chịu.
Thấy mà quá tiếc nuối cho kiến trúc chùa cổ đẹp nước Nam lại bị bọn ngu tăng tàn phá.