Tiến thoái lưỡng nan.

Tiến thoái lưỡng nan là mắc kẹt một chỗ lui không được tiến không xong thành ra bế tắc ruột rối tơ vò. Sự gặp tình huống gay go khốn nạn buộc phải giải quyết, sau một hồi cân đong đo đếm, suy đi tính lại điều hơn lẽ thiệt mà cứ do dự dự do, ngắt ngứ ngứ ngắt.
Truyền thuyết ngài A Lịch Sơn đại đế Hy Lạp tháo nút thắt Gordium như sau :
"Alexander đại đế xua quân tới thành Gordium. Ông đến tận nơi xem kỹ nút thắt của sợi thừng kỳ diệu buộc trên một cỗ xe. Theo lời sấm truyền, ai có thể mở được nút thắt của sợi thừng thì người đó sẽ trở thành bá chủ châu Á. Chưa ai biết được cách mở nó như thế nào, kể cả Alexander vĩ đại. Trong tình thế khẩn cấp muốn trở thành bá chủ, Alexander tuốt bảo kiếm, chặt đứt nút thắt sợi thừng và thét to trước ba quân : “ Ta đã mở được rồi ! ”.


Tam quốc chí, chuyện Tào Tháo sát Dương Tu ở hồi thứ 72, hấp dẫn về cái sự do dự dú diếm A Man bị lộ tẩy thành ra tức tối hỏa tốc lệnh sát nhân :
" Tào Tháo thu quân về đóng ở cửa hang Tà Cốc đã lâu ngày, muốn tiến quân lại bị Mã Siêu chống cự hăng lắm, muốn rút quân về, thì lại sợ người Thục chê cười, trong bụng dùng dằng, chưa quyết bề nào.
Một bữa, người nhà bếp dâng bát canh gà, Tháo nhìn trong bát có cái gân gà, sực nhớ đến chuyện mình, lại ngán cả ruột. Giữa lúc ấy, Hạ Hầu Đôn vào trướng, bẩm hỏi khẩu lệnh ban đêm, Tháo buột miệng nói ngay rằng : “Kê cân ! Kê cân”. Đôn truyền cho quan quân đều nhận khẩu lệnh đêm ấy là “Kê cân”.
Quan hành quân chủ bộ là Dương Tu thấy truyền hai chữ “Kê cân”, liền cho quân mình thu xếp đồ hành trang để trở về. Có người báo với Hạ Hầu Đôn, Đôn giật mình, cho mời Dương Tu đến trướng hỏi rằng :
- Làm sao ông dám cho quân thu xếp đồ đạc để về ?
Tu đáp :
- Cứ xem ngay hai chữ khẩu lệnh đem hôm nay, thì chắc rằng Nguỵ vương mấy bữa nay cũng về thôi ! “Kê cân” nghĩa là gân gà, gân gà ăn thì không có vị gì, mà bỏ thì tiếc. Nay tiến lên thì đánh không được, mà lui về thì lại sợ người cười, ở mãi cũng vô ích, không bằng về cho sớm còn hơn. Ngày mai Nguỵ vương tất rút quân, nên tôi cho quân thu xếp sẵn, kẻo đến bấy giờ lại lật đật.
Hạ Hầu Đôn nói :
- Ông thực biết đến tận gan ruột Nguỵ vương !


Bởi thế Hạ Hầu Đôn cũng cho quân thu xếp hành lý. Các tướng ai cũng thu xếp chuẩn bị thu quân.
Đêm hôm ấy, Tào Tháo trong bụng bồn chồn, không sao ngủ được, mới cầm một cái búa gang, lẻn ra đi diễu xem các trại, thấy quân sĩ trong trại Hạ Hầu Đôn đang thu xếp sắm sửa đồ đạc. Tháo giật mình, vội về trướng, cho đòi Hạ Hầu Đôn hỏi đầu đuôi ra sao.
Đôn bẩm :
- Chủ bộ là Dương Đức Tổ biết ý đại vương muốn rút về.
Tháo gọi hỏi Dương Tu, Tu giảng rõ ý hai chữ “Gân gà”. Tháo nổi giận nói rằng :
- Ngươi sao dám dựng đứng nói càn, làm náo động cả quân sĩ của ta ?
Liền quát quân đao phủ điệu Dương Tu ra chém, rồi bêu đầu hiệu lệnh trước cửa quân.
( Nguyên Dương Tu xưa nay vốn là người cậy tài phóng khoáng, nhiều lần phạm vào những điều Tào Tháo kiêng kỵ. Tháo thường sai người sửa một vườn hoa, khi làm xong, Tháo ra xem, chẳng khen chê câu gì, chỉ lấy bút viết một chữ “Hoạt” ở trên cửa vườn rồi đi. Không ai hiểu ý Tháo ra sao. Dương Tu trông thấy nói rằng :
- Trong chữ môn thêm một chữ hoạt thì là chữ khoát, khoát nghĩa là rộng, ý ngài chê cửa này rộng quá đây !


Người coi vườn chữa lại bức cửa ấy. Tháo trông thấy mừng lắm, hỏi rằng :
- Ai khéo biết ý ta thế ?
Tả hữu bẩm là Dương Tu, Tháo tuy rằng khen, nhưng đã có bụng hơi ghét từ đó.
Lại một lần, có người ở Tái Bắc biếu một hộp sữa. Tháo viết ba chữ: “Nhất hợp tô” ở trên mặt hộp, rồi bỏ trên bàn. Tu trông thấy thế, lấy ngay thìa chia với mấy người cùng ăn. Tháo hỏi cớ làm sao mà dám ăn, thì Tu thưa rằng:
- Trên hộp rõ ràng nhất nhân nhất khẩu tô, nghĩa là mỗi người một thìa sữa, chúng tôi đâu dám trái lệnh thừa tướng !
Tháo ngoài miệng thì cười, nhưng trong bụng ghét lắm.
Tháo sợ khi ngủ có người mưu hại, thường dặn bảo đầy tớ rằng :
- Tao trong khi ngủ mê hay giết người. Những lúc tao ngủ say, chúng bây chớ đứng gần mà có khi khốn.
Một hôm, Tháo ngủ ngay trong trướng, để rơi chăn xuống đất, một tên hầu cận vội vàng nhặt chăn đắp lại cho Tháo. Tháo đứng phắt dậy, rút gươm chém phăng tên lính hầu ấy, rồi lại lên giường ngủ. Độ nửa giờ, Tháo thức dậy, giả đò giật mình hỏi rằng :
- Ai giết thằng đấy tớ tao thế này ?
Chúng bẩm chuyện vừa rồi. Tháo thương khóc, rồi cho làm ma trọng thể. Ai cũng tưởng là Tháo ngủ mê. Chỉ có Dương Tu biết ý. Khi đưa ma tên ấy. Tu trỏ vào quan tài mà than rằng.
- Không phải thừa tướng ngủ mê đâu, chính mày mới thực là ngủ mê !


Tháo nghe chuyện ấy lại càng ghét lắm.
Con thứ ba Tào Tháo là Tào Thực, thấy Tu có tài, yêu mến lắm, mời Tu chơi nói chuyện cả đêm không biết chán. Tháo bàn với chúng, muốn lập Thực làm thế tử. Tào Phi biết chuyện cho mời quan trưởng triều ca là Ngô Chất vào nội phủ bàn bạc. Nhưng Phi sợ người biết, phải dùng cái đẫy to, để Ngô Chất ngồi vào trong, giả làm tơ lụa, xe vào trong phủ. Tu biết ý, đến bẩm ngay với Tào Tháo. Tháo sai người đứng rình ở cửa phủ Tào Phi. Phi vội vàng bàn với Ngô Chất. Chất nói :
- Lo gì việc ấy ! Ngày mai lại đem đẩy trong chứa tơ lụa xe vào, để cho thừa tướng tưởng là sự thực.
Phi nghe lời, dùng đẫy trong xe tơ lụa vào phủ. Sứ giả khám xét thấy quả nhiên là tơ lụa, về bẩm với Tháo. Tháo nghi Dương Tu có bụng muốn hại Tào Phi, lại càng ghét Tu lắm.
Tháo muốn thử tài Tào Phi và Tào Thực. Một hôm, sai hai người cùng ra Nghiệp Thành, nhưng lại dặn quân canh cửa không được cho ra. Phi đi trước, lính canh cửa cản lại, Phi phải trở về. Tào Thực thấy vậy hỏi Dương Tu, Tu nói :
- Ông phụng vương mệnh ra đi, nếu kẻ nào ngăn trở, thì chém phăng mà đi, chớ sợ gì ?
Thực nghe lời, đến cửa thành, lính canh cửa không cho ra, Thực mắng rằng :
- Tao phụng vương mệnh ra đây, thằng nào dám ngăn trở ?
Lập tức chém tên lính ấy.
Tháo thấy vậy, cho Thực giỏi hơn Phi.


Về sau có người mách Tháo là Dương Tu xui, Tháo giận lắm, nhân thể ghét lây cả Thực.
Tu lại làm vài mười điều đối đáp cho Tào Thực, hễ Tháo có hỏi đến câu gì, cứ sẵn thế mà đáp. Tháo thường hỏi Thực việc quân, việc nước, Thực ứng đối trôi chảy, nói đâu ra đấy. Nhưng Tháo vẫn còn nghi. Về sau Tào Phi đút lót tả hữu Tào Thực, lấy được quyền đối đáp, trình với Tào Tháo, Tháo nổi giận nói rằng :
- Quân thất phu ! Sao dám dối tao thế ?
Bấy giờ Tào Tháo đã có ý muốn giết Dương Tu, nay nhân thể đổ cho tội náo loạn bụng quân, mới đem giết. Tu mất năm ba mươi bốn tuổi. )
Người sau có thơ than rằng :
" Đức Tố tính thông minh,
Nối dõi nền trâm anh.
Văn hay, rồng cuốn bút,
Trí sáng, gấm thêu tranh.
Nói bàn ai cũng phục,
Ứng đối chúng đều kinh.
Chỉ vì tài nên vạ
Hề chi việc rút binh ? "
Tháo giết Dương Tu rồi, giả đò giận dữ, muốn giết cả Hạ Hầu Đôn. Các quan xin cho Đôn được khỏi tội. Tháo quát đuổi Hạ Hầu Đôn ra, rồi truyền lệnh tiến quân."
- Lúc sanh tiền, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn sáng tác ca nhạc "Tiến thoái lưỡng nan", rên rỉ ỷ ôi về cái sự xưa nay ngắc ngứ lận đận. Nhiều vị tâm trạng rối ren nghe rồi lấy làm cám cảnh lắm !