Mà nay áo vải cờ đào...

Chuyện rằng xưa thật xưa, có ông vua Quang Trung ra Bắc đánh bọn giặc Tàu. Thắng trận rồi ngài bèn sai người phu trạm cầm một cành đào Nhựt Tân, cởi ngựa vun vút mười ngày vô Huế, báo tin đến Hoàng hậu Ngọc Hân biết để bà vui mừng...
Cái chuyện tưởng tượng đó của một nhà viết tuồng cách mệnh nhận đơn đặt hàng viết vua Quang Trung và bà Ngọc Hân sao thật hay ho nghệ thuật. Ngẫm đi ngẫm lại, nhà viết thấy giữa những mô tả đánh nhau ta địch khô khan quá, bèn bịa sự cành đào phu trạm phóng vội lên đàng, cho nó vừa yêng hùng vừa lãng mạn.
Kịch bịa xong rồi diễn tuồng hay lắm. Vị sử gia cao cấp nhà đảng một hôm đi coi lấy làm thích chí, bèn đưa luôn vô quốc sử quán nhà đảng, biến chuyện bịa tuồng ra chuyện sử thật, thiên hạ ai cũng tin răm rắp.
Học trò thì không bao giờ đánh dấu hỏi sự vua Quang Trung có chặt cành đào sai đem vô Huế hay không - mà chắc chuyện ấy, chỉ nhà vua mới trả lời chánh xác. Vua Quang Trung không hề nói, không hề kể lại việc vua đã làm; thế mà nay "sử gia" xem tuồng rồi tỉnh bơ cho đưa vô "quốc sử."

Bây giờ tới chuyện bà Ngọc Hân. Năm 1876, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc hà phù Lê diệt Trịnh, vua Lê bèn gả con cho Vương nhằm cố kết trung nghĩa gia thê hiền tế. Năm 1789, Nguyễn Huệ đại thắng quân Tàu, lên ngôi Hoàng Đế, sắc phong cho bà làm Bắc Cung Hoàng Hậu.
Những tưởng trào Tây Sơn kéo dài, ai dè năm 1792, nhà vua bất ngờ bệnh rồi băng hà. Bà Ngọc Hân vô cùng đau đớn, bèn viết Ai Tư Vãn, bày tỏ sự tiếc thương vua chồng.
Bài vãn 164 câu, viết lối thơ song thất lục bát, trong có hai khổ thơ.
- "Từ cờ thắm trỏ vời cõi Bắc,
Nghĩa tôn phù vằng vặc bóng dương.
Rút dây vâng mệnh phụ hoàng,
Thuyền lan chèo quế thuận đường vu quy."
- "Nghe trước có đấng vương Thang, Võ,
Công nghiệp nhiều tuổi thọ thêm cao;
Mà nay áo vải cờ đào,
Giúp dân dựng nước xiết bao công trình !"
Từ hai chữ cờ thắm,cờ đào, chính tay bà Ngọc Hân đã viết, học trò có thể hình dung quân Tây Sơn khi hành quân tác chiến đã dùng lá cờ đào thắm như vầy.