Thời đi học.

Tháng 9 Tây, cũng sắp gần giữa mùa Thu, bọn học trò bắt đầu tề tựu tới trường đi học sau ba tháng hè chơi bời đã chán, để cho người qua tuổi học sinh thấy chúng chộn rộn việc học, nhắc nhớ kỷ niệm trường lớp xưa đi học.
Đầu Hạ, phượng bắt đầu chớm nở, ve sầu ọ vang buổi sáng, hồi đó học trò cuối cấp lo lắng thi lên lớp ra trường. Lớp nhất tiểu học thi đệ thất, trung học đệ nhất cấp. Lớp 9 đệ ngũ thi lên đệ tam, trung học đệ nhị cấp. Lớp 12 đệ nhất thi tú tài toàn phần. Đỗ, ghi danh vô đại học văn khoa, luật khoa. Rớt, trai thì đi lính; nữ đi lấy chồng, đi học nghề, đi buôn bán. Sinh viên cuối năm, thi tốt nghiệp, ra trường làm công chức, giáo sư, kỹ sư, bác sĩ...


Thủa ấu học mẫu giáo, con nít đi học vần ở trường ký nhi viện mấy ni cô, ma sơ tổ chức, cho ăn miễn phí buổi trưa. Vô tiểu học thời học trường tiểu học cộng đồng, lên trung học phân rã ra bọn học trò giỏi đậu học trường công miễn phí, dốt học trường tư tốn tiền.
Tới lớp, mấy ông bà giáo sư thầy cô giáo dạy rất kỷ. Kỷ kiến thức, kỷ kỹ luật. Thầy ra thầy, trò ra trò. Thầy giở sổ kiểm tra bài, dốt đặc cho zero, giỏi cho 19 điểm, 20 điểm. Thi đệ nhất lục cá nguyệt, đệ nhị lục cá nguyệt : vấn đáp, viết bài. Giỏi cho làm sơ mi, xếp vị thứ nhất nhì; chót cuối năm lưu ban, ở lại lớp, học đúp lê.
Từ bước chân đến trường tới xong đại học, đi làm có tiền lương, là cả một chặng đường lượm nạp kiến thức, từng ấy tháng năm dài dòng tuổi trẻ, ráng riết hấp thụ tri thức, tám môn yếu lược, giảng văn, vạn vật, lượng giác đo góc ê càng bác học, nhớ chi được thì nhớ.
Sinh ra lớn lên phải thời chiến tranh biến động, thê thảm đói khát, điêu tàn bom đạn rơi đúng tuổi học trò bất khả kháng ê hề kỷ niệm. Người Việt ai cũng như ai, kể sao cho xiết, tự mình biết riêng mình mà thôi, mỗi người mỗi cảnh đời đi học mà nhớ.



Qua trãi nghiệm bôn ba loạn lạc, vất vả thăng trầm, lo lắng miếng cơm manh áo, vui buồn đa mang sự đời khó nhọc, ai rồi cũng đồng ý : thủa học trò thời đi học ấy đẹp nhất.
Hồi xưa, có bài tập đọc hay quá :
"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường.
Tôi không thể nào quên được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.
Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : Hôm nay tôi đi học..."


Bài khác hay nữa, của Xuân Diệu, giảng văn hồi học lớp đệ lục :
"Chiều lên dần dần. Tôi càng đi trời càng tối.
Những bước đi cũng đồng thời với chiều bóng dâng, xui cho tôi dễ tưởng rằng bước của tôi có quan hệ với thời giờ, thỉnh thoảng tôi đứng lại tần mần xem thử họa chăng có liên lạc gì không...
Con đường Nam Giao thẳng mà không bằng; tôi khởi sự đi trong ánh sáng, và tôi tới lần trong bóng tối, tợ hồ bên thành phố Huế là ngày, bên Nam Giao là đêm...
Vâng, chiều lên dần dần: chiều không xuống. Đầu tiên ruộng hai bên đường thẫm lại; những bụi cây, lá không phân biệt nữa, thành những khối bóng. Chín mùi cây cau song song vụt lên, giữ sáng ở trên đầu như những cây nến khổng lồ, ánh vàng nhạt cứ bớt mãi, có ai kéo về trời để thắp các vì sao. Tàu lá cau trỗi nhất gượng bám chút bụi mặt trời. Nhưng hết rồi. Bóng càng lên mau, càng đậm mãi, xuất tự đất đen, trong khi ở sát da trời, còn mơ hồ ánh sáng. Trí tôi thấy, tuy mắt tôi không, những lớp bóng càng ở trên càng nhạt một tý, và cái đen tối cứ lên hoài, cho đến lúc ngập cả trời cao..."


Nhắc tới Huế lại nhớ thơ Bùi Giáng "Thôn xóm Thừa Thiên" hồi 1971 :
"Vào thôn xóm trọ một mùa
Qua xuân tới hạ ghé chùa chiền hoa.
Cô nương mắt ngọc răng ngà
Nhìn Bồ tát gọi, rằng là : dạ thưa
- Dạ thưa phố Huế bây giờ,
Vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương"
Ra Huế trọ học, chỉ mấy câu thôi mà bất hủ.
Thời đi học, quá rất nhiều chuyện kiểu vậy. Tuổi học sinh xưa miền Nam, thấy quá khứ không những hay lại còn đẹp, đẹp như ngày xưa em tan trường về thị Ngọ, như ngày xưa TCS trời còn làm mưa, mưa trôi mênh mang, đi về giáo đường, ngày chủ nhật buồn, còn ai còn ai, ôi đường phố dài, lời ru miệt mài, ngàn năm ngàn năm...