Tự do ngôn luận cổ đại.

Từ năm 722 - 481 trước Công nguyên, ở bên Tàu gọi là thời Xuân Thu.
Từ khi Võ Vương diệt Trụ lập triều nhà Chu, tới đó thì suy vong tàn tạ. Chu Thiên tử hóa bù nhìn, địa phương cát cứ, hàng trăm chư hầu nước nhỏ tự quản các vùng. Trí thức sĩ phu thời loạn sinh sôi nảy nở như nấm được mùa. Triết học lý luận đa cấp đa phần, tử này tử nọ xuất hiện tha hồ viết lách dạy đạo giảng đời, ý tứ tự do nảy nở, văn minh Trung Hoa nhờ ấy tiến bộ rõ rệt.
Thời Xuân Thu có kinh Xuân Thu là bộ biên niên sử của nước Lỗ, dài đến 16.000 từ, làm lộ ra các nước chư hầu này nọ nữa.
Lời bình kinh Xuân Thu, có bộ Tả truyện rất hay. Có một chuyện nói đến tự do ngôn luận ở cái thời cổ đại ấy như sau :
" Dân nước Trịnh thường hay đến trường học thôn quê nghị luận những chính sách hay dở của quan liêu. Quan đại phu nước Trịnh là Nhiên Minh bàn với quan đồng liêu Tử Sản.
- Tôi định phá hết cả các trường thôn quê, ông tính sao ?

Tử Sản nói :
- Để chứ. Phá đi làm gì ? Dân sự người ta sớm tối đến chơi trường học để nghị luận điều phải, điều trái của quan làm. Cái gì người ta cho là phải, ta cứ mà làm; cái gì người ta cho là dở, ta liệu mà đổi đi. Những kẻ nghị luận ấy tức là những ông thầy của ta. Can gì mà phá trường học ?
Vả chăng, tôi nghe nói : hết lòng làm điều phải, thì mới đỡ được chuyện người ta oán trách mình. Tôi chưa từng nghe nói chỉ nạt nộ ra oai, mà tuyệt được hết sự oán trách của người. Cũng như phải đắp đê mà giữ nước, chớ bỏ đê đi, thì nước vỡ tứ tung, bao nhiêu người chết, không thể cứu lại được. Nay ta hẵng cứ để trường học, khiến thường được nghe những câu chê bai để làm thuốc chữa cho ta thì hơn.
Nhiên Minh nghe Tử Sản xong, nói rằng :
- Nay tôi mới biết ông là ông thầy đáng tôn vậy. Tôi thật kẻ bất tài. Ông làm được như lời, thì chẳng những đám chúng tôi được trông cậy mà cả nước cũng được nhờ vậy."
*
Đọc câu chuyện này xong, nhìn cái chánh trị nước Nam tôn vinh đám gian nịnh giao cho chức lớn, sỉ nhục kẻ sĩ trí thức đày vô ngục tối, tội nghị luận khen chê. Than ôi ! Những "ông thầy của ta" nay đã và sẽ bị còng tay hết cả, thời cái viễn cảnh quốc phá gia vong đâu có còn xa.